Sociale economie
De sociale economie is een verzameling van allerlei soorten bedrijven die inspanningen leveren voor kansengroepen. De 3 gewesten hebben elk een eigen regelgeving rond de indeling van dergelijke bedrijven.
Het is niet evident om “de sociale economie” strikt te omschrijven en dit hangt vaak ook samen met specifieke regionale regelgeving. Het gaat om bedrijven en initiatieven die in hun doelstellingen de realisatie van een bepaalde sociale en maatschappelijke meerwaarde vooropstellen en die de volgende basisprincipes hanteren:
Tewerkstelling creëren en competenties versterken ten bate van duurzame loopbanen. De aandacht wordt gevestigd op emancipatie, integratie en de positie van mensen uit kansengroepen met het oog op het realiseren van doorstroom naar het normale economische circuit. Vaak is de milieucomponent ook een aandachtspunt in dergelijke bedrijven.
Arbeid voorrang geven op kapitaal bij de verdeling van de opbrengsten. De opbrengsten vormen geen doel op zich, maar zijn een middel om maatschappelijke doelen te realiseren.
Democratische besluitvorming: de betrokkenen krijgen inspraak in het beleid van de onderneming.
Verder wordt bij zulke bedrijven ook de nadruk gelegd op maximale transparantie in het beleid, goede arbeidsvoorwaarden voor het personeel en een positieve maatschappelijke bijdrage in het algemeen.
In het kader van duurzaam (hier sociaal) aankopen ligt de nadruk vooral op het eerste basisprincipe.
Werkgelegenheid voor kwetsbare doelgroepen die niet gemakkelijk terecht kunnen in het reguliere arbeidscircuit geldt in het bijzonder voor mensen met een arbeidshandicap of met een psychische, lichamelijke of zintuiglijke handicap. Hieronder vallen ook mensen met gezondheidsproblemen en langdurige werklozen. Door hun lange afwezigheid op de arbeidsmarkt hebben ze immers meer moeilijkheden om terug werk te vinden.
De gewesten hanteren verschillende definities naar gelang de inzet van specifieke doelgroepen. Zo vallen bijvoorbeeld benamingen als maatwerkbedrijven, sociale inschakelingsondernemingen, invoegbedrijven, entreprises de travail adapté etc. allemaal onder de overkoepelende term ‘sociale economie’. Voor meer informatie verwijzen we naar de specifieke gewestelijke onderverdelingen via de onderstaande linken.
Welke mogelijkheden zijn er voor sociale economie bedrijven in overheidsopdrachten?
1) Toewijzen van de volledige opdracht volgens art. 15 (wet OO 15 juni 2016)
In de eerste plaats kunnen overheidsaankopers de toegang tot hun opdracht reserveren voor bedrijven zoals vermeld in art. 15 van de wetgeving. Gezien het grote aantal (types) van sociale economiebedrijven verduidelijkt de wet voor welke bedrijven deze reservering van toepassing is.
Art. 15. van de wet op de overheidsopdrachten (17 juni 2016) stelt:
“Een aanbesteder kan, overeenkomstig de beginselen van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, de toegang tot de plaatsingsprocedure voorbehouden aan sociale werkplaatsen en aan ondernemers die de maatschappelijke en professionele integratie van gehandicapten of kansarmen tot doel hebben, of de uitvoering van deze opdrachten voorbehouden in het kader van programma’s voor beschermde arbeid, mits ten minste dertig procent van de werknemers van deze werkplaatsen, ondernemingen of programma’s gehandicapte of kansarme werknemers zijn.”
2) Toewijzen van een perceel van de opdracht aan een sociale leverancier
Een andere mogelijkheid is om een grotere opdracht voor diensten of werken op te delen in percelen en één perceel toe te wijzen aan een opdrachtnemer uit de sociale economie. Dit kan via het voorbehouden van het specifieke perceel op basis van art. 15 of via het opleggen van uitvoeringsvoorwaarden waarbij de uitvoerder van de opdracht de verplichting heeft om voor specifieke taken in onderaanneming te werken met een opdrachtnemer uit de sociale economie.
3) Onderhandelingsprocedures zonder bekendmaking
Tenslotte bieden de onderhandelingsprocedures zonder bekendmaking extra kansen aan de sociale economische sector. De procedure laat namelijk toe om het bestek enkel te richten aan (minstens 3) potentiële leveranciers op basis van een goed georganiseerde voorafgaande marktverkenning. Op die manier kan het bestek bezorgd worden aan bedrijven uit de sociale economie of aan een combinatie van bedrijven uit de sociale en de reguliere economie.
Bovendien kan bij een onderhandelingsprocedure met elke inschrijver onderhandeld worden over bepaalde aspecten van de ingediende offerte. Zo’n procedure biedt kansen om te overleggen over de manier waarop de sociale eisen zullen worden ingevuld. Tijdens een onderhandeling kun je ook meer uitleg geven over de doelstellingen van de overheid en de verwachte uitkomst.
Welke productgroepen komen in aanmerking?
Niet in alle sectoren van de economie zijn sociale economiebedrijven actief. Als aankoper dien je dan ook op de hoogte te zijn van het aantal (sociale) economie spelers binnen een bepaald segment van de markt. De voorkeur gaat uit naar productgroepen, diensten of werken die in lijn liggen met het aanbod van de sociale economie binnen een bepaalde regio of waar een samenwerking tussen de sociale en de reguliere economie mogelijk is. Voorbeelden zijn de bouwsector, wegenwerken, groenonderhoud, cateringdiensten, schoonmaakdiensten, evenementen, etc.
Door de opkomst van de circulaire economie ontstaan er tevens extra opportuniteiten voor sociale economiebedrijven in sectoren die de levensduur van producten en gebouwen verlengen (herstellen, onderhouden, renoveren, etc.) of die betrekking hebben op het einde van de gebruiksfase (terugname, scheiden van de afvalstromen, recyclage, etc.). Het kan aangewezen zijn om, na overleg met de marktactoren, dit type samenwerkingen tussen reguliere en sociale bedrijven te stimuleren via overheidsopdrachten.
Aandachtspunt: ken het aanbod op de markt!
Het is dus van cruciaal belang om te weten welke sociale economiebedrijven (of ondernemingen met een sociaal doel) actief zijn in een bepaalde sector. Op basis van deze informatie kan een realistische inschatting gemaakt worden van de opportuniteiten tot sociaal aanbesteden. Daarbij wordt de vraag gesteld of er voldoende sociale economiebedrijven (binnen een bepaalde regio) actief zijn en of ze voldoende capaciteit hebben voor het uitvoeren van de opdracht.
In functie van deze inzichten kan besloten worden om een volledige opdracht te reserveren voor bedrijven bedoeld onder art. 15, of slecht een deel te reserveren via een perceel of om in de uitvoering van de opdracht samenwerkingen tussen reguliere en sociale economie te voorzien. Een voorafgaande dialoog en marktonderzoek kan ook een zicht geven op de bereidheid of wens tot dergelijke samenwerkingen.
Meer informatie:
Vlaamse praktijkgids aankopen met sociale impact (2018)
Databank sociale economie in Vlaanderen
Handleiding voorbehouden opdrachten Vlaamse Overheid
Standaardclausules Vlaamse overheid