Economische overwegingen
De regelgeving rond de overheidsopdrachten is gebaseerd op drie formele principes die het speelveld afbakenen waarin bedrijven producten, diensten en werken kunnen aanbieden aan de publieke aankoopdiensten. Het betreft:
- Vrijheid van toegang tot overheidsopdrachten
- Gelijke behandeling van de kandidaten
- Transparantie van de procedures
Deze principes staan los van het concreet aan te kopen product, dienst of werk. Aangezien er steeds met publieke middelen wordt gewerkt, dienen deze principes te allen tijde gerespecteerd te worden door alle publieke aankopers.
Naast deze meer formele benadering is het duurzaam aankopen gericht op het creëren van een positieve ecologische, sociale én economische impact. Duurzaam aankopen kijkt daarbij ook naar de inhoud, d.w.z. naar het aan te kopen product, dienst en werk. Duurzaam aankopen wordt op die manier ook wel als strategisch aankopen beschouwd. De economische dimensie, die we hier zullen bespreken, krijgt dan een invulling vanuit de specifieke behoefte van de aankoopdienst.
Eén van de meest significante economische overwegingen is gerelateerd aan de monetaire efficiëntie van duurzaam aankopen en het gebruik van kostcalculatiesystemen, zoals de totale kost voor een organisatie of de levenscycluskost van een product. Overheidsopdrachten kunnen ook ingezet worden om (lokale) economische groei te creëren of om kleinere en middelgrote organisaties toegang te geven tot opdrachten. Tenslotte kunnen overheidsklanten ook duurzame innovaties stimuleren.
De economische dimensie, vooral vanuit het kostenefficiënt aankopen, kan in spanning staan met andere dimensies zoals de ecologische of de sociale. Zo kan het streven naar lage prijzen samengaan met de schending van essentiële arbeids- en mensenrechten of maatschappelijk aanvaarde milieunormen of milieuregelgeving. Bepaalde negatieve sociale of milieugevolgen (externaliteiten) worden zo afgeschoven op de gemeenschap als geheel. Er zijn tal van productgroepen waar dit het geval is, in het bijzonder deze die deel uitmaken van mondiale productieketens. De problematiek stelt zich verder niet enkel bij IT-producten, textiel, natuursteen, etc., maar ook dichter bij huis krijgt de zaak vorm onder het thema van sociale dumping.
Overheidsaankopers die enkel focussen op de laagste prijs zijn per definitie niet duurzaam. Duurzaamheid houdt een voorafgaande reflectie (tijdens de behoeftefase) in van de drie pijlers van duurzame ontwikkeling. Deze reflectie kan of zal zich vervolgens vertalen in verschillende aanpassingen van het bestek. Daarnaast werkt het laagste-prijs-mechanisme vaak ook contraproductief voor het budget van de dienst daar het niet altijd inspeelt op nieuwe (eventueel goedkopere) marktoplossingen of onvoldoende rekening houdt met de reële behoeften van de dienst. Duurzaam aankopen is in die zin ook een zaak van professioneel aankopen. Dit zal in de rest van de tekst verder verduidelijkt worden.